اروميه- خبرنگار آفرينش
در دو دهه اخير كه پژوهش هاي تازه باستان شناسي در آذربايجان غربي به صورت منطقه اي اجرا مي شود ،  مطالعاتي به منظور كسب اطلاعات جديد براي تكميل پژوهش ها و يا رفع مشكلات هيئت هاي باستان شناسي مشترك ايراني و خارجي كه سابقا در اين منطقه از شمال غرب ايران فعاليت داشتند ،  صورت گرفت .
قالايچي بخشي از اين پروژه هاست كه براي تكميل پروژه مطالعاتي تپه حسنلو و با هدف جمع آوري اطلاعات بيشتر از فرهنگ پادشاهي مانا درحوزه جنوبي درياچه اروميه كاوش مي شود .
تپه قالايچي در مجاورت روستايي به همين نام از توابع شهرستان بوكان قرار دارد كه به گفته كارشناسان و باستان شناسان ، مركز اقوام مانايي مي باشد كه در هزاره اول پيش از ميلاد با فرهنگ حكومتي پادشاهي زندگي مي كردند .
اين محل كهن و تاريخي در سال 1364 توسط بهمن كارگر باستان شناس مديريت ميراث فرهنگي آذربايجان غربي كه بررسي هايي را براي تعيين امپراطوري اورارتو و پژوهش هاي تازه بر مسيرهاي نظامي سارگون دوم پادشاه آشور در جنوب درياچه اروميه انجام مي داد ، شناسايي شد .
در فصل نخست كاوش يك يادمان سنگي به خط آرامي كهن از اين محل كشف شد كه تعلق اين محل را به "زيرتو" ، "زعتر" يعني مركز اقوام مانايي كه كرارا در كتيبه هاي آشور جديد از آن نام برده شده ، تائيد مي كند .
رسول بشاش كنزق اين كتيبه را خوانده و اخيرا آندره لومر آن را بازخواني كرده و در هر دو قرائت كه به چاپ رسيده ، واژه هاي "زعتر" ، "زيرتو" و "هالدي" ، به معناي خداي جنگ و بزرگ ترين خداي اورارتوها در كتيبه خوانده شده است.
در اين دوره از كاوش ها همچنين يك ساختمان بزرگ ستوندار با ديوارهاي عريض كشف شد و باعث شد ، ضمن انتخاب روش كار و آغاز منظم كاوش هاي علمي به طور مستمر ، برنامه بررسي اطراف محل نيز در كنار كاوش هاي علمي انجام پذيرد .
نهايتا پس از يك وقفه 15 ساله ، در دومين فصل از كاوش هاي قالايچي در سال 1378 دو محل ديگر كه هم دوره و در ارتباط با قالايچي بودند ، شناسايي شدند . اين دو محل ، دو دژ ديده باني و تقويتي به نام هاي سنگر و آربنوس مي باشند كه اين دو مكان نيز از طرف هيئت كاوش سازمان ميراث فرهنگي استان مورد شناسايي قرار گرفته است .
نمايان ساختن ساختمان بزرگ ستوندار در مركز تپه كه معبد مانايي در "زيرتو" است ، به دست آوردن اطلاعات بيشتر در مورد صنعت سفالگري ، معماري ، حجاري ، آجرهاي لعابدار منقوش با موضوعات متنوع اساطيري انساني ، گياهي ، حيواني و هندسي مربوط به تزئينات ابنيه ، شناسايي نظامي كوهستاني با عملكردهاي استحفاظي ، ديده باني و تقويتي در اطراف قالايچي و اطلاع يافتن از نحوه احداث جاده هاي نظامي ماناها نتايج قسمتي از دومين و سومين فصل حفاري در اين مكان بوده است .
در سومين فصل از كاوش هاي تپه قالايچي كه در سال 79 انجام گرفت ، هيئت كاوش موفق به كشف و شناسايي بزرگ ترين قلعه نظامي مانايي ها به نام قلعه جان آقا كه در ساحل شمال زرينه رود و در ارتفاعات كوه مجاور روستاي جان آقا از توابع شهرستان مياندوآب واقع است ، شدند و با در نظر گرفتن اهميت موضوع سريعا اقدام به نقشه برداري كلي از محل شد .
از ويژگي هاي اين قلعه كوهستاني كه مهم ترين قلعه نظامي در منطقه بوده ، مي توان به انتخاب مكان ، استفاده از مصالح سنگي بدون ملات در ساختمان دژ، بهره گيري از خط رابط براي تسهيل و تسريع حركت سربازان در قلعه و اسكان نيروهاي نظامي در فضاهاي داخلي تعبيه شده موجود در حصار دژ اشاره نمود .
گفتني است : هدف از كاوش تپه قالايچي، مطالعه بنيادي بر روي اقوام مانايي در حوزه جنوبي درياچه اروميه كه در هزاره اول پيش از ميلاد در حلقه اتحاد امپراتوري اورارتو و كشور موصاصير قرار داشته و متفقا عليه دولت آشور پيكار مي كردند .
دژ نظامي جان آقا با قالايچي يا زيرتو مركز اقوام مانايي هم دوره بوده و متعلق به هزاره اول پيش از ميلاد كه حفاظت شمال زيرتورا برعهده داشته است .
طول اين دژ بيش از 250 متر و ارتفاع ديواره هاي آن نيز با توجه به وضعيت منطقه بين 80 تا 180 سانتي متر متفاوت است كه در خط الراس نظامي به طرز بسيار ماهرانه اي بدون استفاده از ملات و با چيدن سنگ هاي بزرگ بر روي هم ساخته شده است .
اين قلعه به صورت خطي در كوه ساخته شده و دو ديوار پهن سنگي و با ستون هايي كه از آن به عنوان اتاقك جهت نگهداري سربازان ساخته شده تشكيل شده است . خط رابط حركت سربازان و هفت پيوند چهار گوش در فاصله هاي مشخص در جبهه بيروني از جمله مهم ترين بخش هاي اين دژ به شمار مي آيند و از خط رابط براي تسهيل و تسريع در حركت سربازان براي پوشش دادن نقاط ضعف دژ و از اتاق هاي پيون هاي آن براي اسكان نيروهاي نظامي در هنگام يورش دشمنان استفاده مي شد .
حفاري در تپه قالايچي بوكان با توجه به نيازهاي مطالعاتي در بخش شمالي كه بقاياي آن در كاوش هاي سال 78 و 79 و در مركز تپه ظاهر شده بود ، ادامه يافت .
نمودار شدن اتاق هاي منقوش به رنگ اخرا با كف هاي خشتي و آجري مزين در سكوي تنگه مركزي ، حياط وسيع مفروش با سنگ هاي قلوه و پله ها همه در بخش شمالي ساختمان مركزي از آثار معماري مكشوفه اين فصل كاوش بودند و مهم ترين يافته ها نيز عبارت است از آجرهاي منقوش لعابدار كه تصاوير انسان ، حيوان و حيوانات اساطيري و ساير موضوعات متنوع هندسي دارند .
تپه قالايچي مركز ماناها در جنوب درياچه اروميه ، طبقه اي فرهنگي با سه دوره كه به طور منظم روي هم قرار گرفته اند . اين مكان مربوط به دوره هاي دوم و سوم آهن و محلي كه فرهنگ پادشاهي مانا به طور بنيادي روي آن مطالعه مي شود .