ابوريحان بيروني از دانشمند بزرگ ترك ايران 

 ابوريحان محمد بيروني دانشمند بزرگ ترك 15 سپتامبر در سال 973 ميلادي در منطقه  ترك نشين خوارزم كه در قلمروي آسياي ميانه است به دنيا آمد. زادگاه او كه در آن زمان روستاي كوچكي بود بعداً به «بيروني» تجديد نام داده شده است. بيروني كه 75 سال عمر كرد در 13 دسامبر سال 1048 ميلادي (22 آذر) در شهر ترك نشين غزنه  زاذگاه غزنويان (افغانستان امروز) وفات يافت. بيروني در رياضيات، هيئت (علوم فضايي)، فيزيك، زمين شناسي و جغرافيا سرآمد دانشمندان عصر خود بوده است. دايره المعارف علوم چاپ مسكو، ابوريحان را دانشمند همه قرون و اعصار خوانده است. در بسياري از كشورها نام بيروني را بر دانشگاه ها، دانشكده ها و تالار كتابخانه ها نهاده و به او لقب «استاد جاويد» داده اند. بيروني گردش خورشيد، گردش محوري زمين و جهات شمال و جنوب را دقيقاً محاسبه و تعريف كرده است. خورشيد گرفتگي هشتم آوريل سال 1019 ميلادي را در كوه هاي لغمان (افغانستان كنوني) رصد و بررسي كرد و ماه گرفتگي سپتامبر همين سال را در غزنه به زير مطالعه برد. بيروني علاوه بر زبان  مادري اش تركي  بر زبانهاي يوناني، هندي، عربي،پارسي و حتي «بربر» هم تسلط داشت كتب و رسالات متعدد كه شمار آنها را زائد بر 146 گزارش كرده اند نوشت كه جمع سطور آنها بالغ بر 13هزار است. مهمترين آثار او «التفهيم» در رياضيات و نجوم، «آثار الباقيه» در تاريخ و جغرافيا، «قانون مسعودي» كه نوعي دايره المعارف است و كتاب «ماللهند» درباره اوضاع اين سرزمين از تاريخ و جغرافيا تا عادات و رسوم و طبقات اجتماعي آن. بيروني كتاب دايره المعارف خود را به نام سلطان مسعود غزنوي حاكم وقت كرد،و به او نوشت كه كتاب را به خاطر خدمت به دانش و گسترش آن نوشته است، نه پول.

توضيحات ديگر :

 نزد ابو نصر منصور علم آموخت در 17 سالگي از حلقه اي كه نيم درجه به نيم درجه مدرج شده بود، استفاده كرد تا ارتفاع خورشيدي نصف النهار رادركاث رصد كند، و بدين ترتيب عرض جغرافيايي زميني آن را استنتاج نمايد چهار سال بعد براي اجراي يك رشته از اين تشخيص ها نقشه هايي كشيد و حلقه اي به قطر 15 ذراع تهيه كرد. در 9 خرداد 376 بيروني ماه گرفتگي(خسوفي)رادركاث رصد كرد و قبلاٌ با ابوالوفا ترتيبي داده شده بود كه او نيز در همان زمان همين رويداد را از بغداد رصد كن. اختلاف زماني كه از اين طرق حاصل شد به آنان امكان داد كه اختلاف طول جغرافيايي ميان دو ايستگاه را حساب كنند وي همچنين با ابن سينا فيلسوف برجسته و پزشك بخارايي به مكاتبات تندي در باره ماهيت و انتقال گرما و نور پرداخت در دربار مامون خوارزمشاهي قرب و منزلت عظيم داشته چند سال هم در دربار شمس المعالي قابوس بن وشمگير به سر برده، در حدود سال 404 هجري قمري به خوارزم مراجعت كرده، موقعي كه سلطان محمود غزنوي خوارزم را گرفت در صدد قتل او برآمد و به شفاعت درباريان از كشتن وي در گذشت و او را در سال 408 هجري با خود به غزنه برد در سفر محمود به هندوستان، ابوريحان همراه او بود و در آنجا با حكما و علماء هند معاشرت كرد و زبان سانسكريت را آموخت ومواد لازمه براي تاليف كتاب خود موسوم به تحقيق ماللهند جمع‌آوري كرد.

بيروني به نقاط مختلف هندوستان سفر كرد و در آنها اقامت گزيد و عرض جغرافيايي حدود 11 شهر هند را تعيين نمود خود بيروني مي نويسد كه در زماني كه در قلعه نندنه به سر مي برد، از كوهي در مجاورت آن به منظور تخمين زدن قطر زمين استفاده كرد. نيز روشن است كه او زمان زيادي را در غزنه گذرانده است تعداد زياد رصدهاي ثبت شده اي كه به توسط او در آنجا صورت گرفته است با رشته اي از گذرهاي خورشيد به نصف النهار شامل انقلاب تابستاني سال 398 آغاز مي شود و ماه گرفتگي روز 30 شهريور همان سال را نيز در بر دارد. او به رصد اعتدالين و انقلابين در غزنه ادامه داد كه آخرين آنها انقلاب زمستاني سال 400 بود.

بيروني تاليفات بسيار در نجوم و هيات و منطق و حكمت دارد از جمله تاليفات او قانون مسعودي است در نجوم و جغرافيا كه به نامه سلطان مسعود غزنوي نوشته، ديگر كتاب آثار الباقيه عن القرون الخاليه در تاريخ آداب و عادات ملل و پاره اي مسائل رياضي و نجومي كه در حدود سال 390 هجري به نام شمس المعالي قابوس بن وشمگير تاليف كرده اين كتاب را مستشرق معروف آلماني زاخائو در سال 1878 ميلادي دررليپزيك ترجمه وچاپ كرده و مقدمه اي بر آن نوشته است. ديگر كتاب ماللهند من مقوله في العقل اومر ذوله در باره علوم و عقايد و آداب هنديها كه آن را هم پروفسور زاخائو ترجمه كرده و در لندن چاپ شده است ديگر التفهيم في اوائل صناعه التنجيم در علم هيات و نجوم و هندسه. بيروني هنگامي كه شصت و سه ساله بود كتابنامه اي از آثار محمد بن زكرياي رازي پزشك تهيه نمود و فهرستي از آثار خود را ضميمه آن كرد اين فهرست به 113 عنوان سر مي زند كه بعضي از آنها بر حسب موضوع گه گاه با اشاره كوتاهي به فهرست مندرجات آنها تنظيم شده اند اين فهرست ناقص است زيرا بيروني دست كم 14 سال پس از تنظيم آن زنده بود و تا لحظه مرگ نيز كار مي كرد به علاوه 7 اثر ديگر او موجود است و از تعداد فراوان ديگري هم نام برده شده است. تقريباٌ‌ چهار پنجم آثار او از بين رفته اند بي آن كه اميدي به بازيافت آنها باشد از آنچه بر جاي مانده در حدود نيمي به چاپ رسيده است. علايق بيروني بسيار گسترده و ژرف بود و او تقريباٌ‌ در همه شعبه هاي علومي كه در زمان وي شناخته شده بودند سخت كار مي كرد وي از فلسفه و رشته هاي نظري نيز بي اطلاع نبود اما گرايش او به شدت به سوي مطالعه پديده هاي قابل مشاهده در طبيعت و در انسان معطوف بود در داخل خود علوم نيز بيشتر جذب آن رشته هايي مي شد كه در آن زمان به تحليل رياضي درآمدند. در كاني شناسي، داروشناسي و زبان شناسي يعني در رشته هايي كه در آنها اعداد نقش چنداني نداشتند نيز كارهايي جدي انجام داد اما در حدود نيمي از كل محصولات كار او در اختر شناسي، اختر بيني و رشته هاي مربوط به آنها بود كه علوم دقيقه به تمام معني آن روزگاران به شمار مي رفتند رياضيات به سهم خود در مرتبه بعدي جاي مي گرفت اما آن هم همواره رياضيات كاربسته بود از آثار ديگر بيروني كه هنوز هم در دسترس هستند و مي توان اينها را نام برد: اسطرلاب، سدس، تحديد، چگاليها، سايه ها، وترها، پاتنجلي، قره الزيجات، قانون، ممرها، الجماهر و صيدنه، بيروني در باره حركت وضعي زمين و قوه جاذبه آن دلاليل علمي آورده است و مي گويند وقتي كتاب قانون مسعودي را تصنيف كرد سلطان پيلواري سيم براي او جايزه فرستاد ابوريحان آن مال را پس فرستاد وگفت: من از آن بي نيازم زيرا عمري به قناعت گذرانيده ام و ترك آن سزاوار نيست.

شيخ صفي الدين اورموي

عبدالمومن بن يوسف بن فاخر صفي الدين اورموي معروف به شيخ صفي الدين اورموي دانشمند، موسيقيدان و خوشنويس برجسته ، در سال 613 هجري قمري دراورميه (آذربايجان) به دنيا آمد و در كودكي به بغداد رفت.
در بغداد او در دربار خليفه كار مي كرد و در همان جا نواختن عود را فرا گرفت و در اين حرفه قابليت وي بيش از خط (خوشنويسي) بود.
وي اولين بار اصوات موسيقي را از حالت سماعي به صورت مكتوب دراورده است.
 آنچه نام صفي‌الدين را براي هميشه در تاريخ موسيقي زنده نگاه مي ‌دارد دو اثر گرانقدر او به نام «رساله شرفيه» و «الادوار» است.البته كتاب الادوار او اخيرا به زبان توركي هم چاپ شده است.  اثر ديگري به نام «في‌العلوم العروض و القوافي و البديع» داشته كه خوشبختانه مانند دو اثر او در موسيقي مصون از حوادث باقي مانده است. كتاب‌هاي صفي‌الدين اورموي براي كساني كه بعد از او در موسيقي كار كرده‌اند حكم مأخذ و مرجع را داشته است.
 صفي‌الدين هنگامي كه در اصفهان بوده است يك نوع عود به نام «نزهت» و نوعي سنتور به نام «مُغني» نيزساخته است.
از شاگردان او نيز مي توان به سهروردي اشاره كرد كه چند سال در خدمت او شاگردي كرده است.
گفته اند «شيخ صفي الدين اورموي» با نواختن عود در« كاظيم داشي» اورميه هلاكوخان را به آرامش و خونسردي فرا خوانده است. شيخ صفي الدين اورموي پس از 80 سال زندگي پربار در گذشت اما هنوز اطلاع دقيقي از محل دفن او وجود ندارد اما در بعضي منابع امده است كه وي در گورستان سرخاب تبريز به خاك سپرده شده است.

روستاي گون دوغان-GÜN DOĞAN-(كندوان)

در فاصله ۲۲ كيلومتري جنوب شرقي اسكو و ۶۲ كيلومتري شهر تبريز در ميان دره اي سرسبز و باصفا ٬از پيچ جاده كه ميگذري ناگهان با يكي از شگفت انگيز ترين روستاهاي ايران روبرو ميشوي. روستاي گون دوغان(كندوان) با خانه هاي هرميش در دل صخره هاي سنگي و سخت كوه سهند و با پنجره هاي كج و كوله و رنگيش پيشينه اي ۸۰۰ ساله دارد.

روستايي كه در طي قرنها مأمن فرهادان گمنام كوه كني بوده كه بي نام و نشان اين كوه هاي سربه فلك كشيده سهند را با دستاني خالي تراشيده اند تا امروز براي ما  مظهر افتخاري به حساب آيد كه صاحب يكي از شگفتيهاي دنيا هستيم.

بر گرفته از وبلاگ،آذربايجان وار اولسون

خشم درياچه اورميه

     ارك قالاسي - مي گويند 99 طريق براي بيمار شدن وجود دارد و صد طريق براي درمان .اما تب درياچه ي اورميه پايين نيامده و همچنان  نفس ، نفس  مي زند. نميدانم چگونه و از چه طريقي بيمارشد و نمي دانم درمان قطعي درياچه اورميه چه زماني خواهدبود. 

     شنيده ام بيش از 72 پروژه براي نجات درياچه اروميه در نظر گرفته شده است ، اما بايد منتظر ماند و ديد كه آيا درياچه اورميه در تصميمات كاغذي مسئولان ، نفس هاي آخر خود را مي كشد يا اينكه اقدامي عملي براي نجات درياچه ي رو به مرگ صورت خواهد گرفت. 

    همچنان سرنوشت درياچه اورميه در ابهام است و معلوم نيست بعد از اين همه تيتر هاي غم انگيز توسط رسانه ها ،اولين بار كدامين رسانه خواهد نوشت . درياچه اورميه با مردم آشتي كرد؟ 

    چگونه مي توان نوشت اين شوره زار در سال 1346 به خاطر ويژگي هاي منحصر به فرد اكولوژي اش به عنوان يك منطقه حفاظت شده شناخته شده بود. و در سال 1346 كه به عنوان پارك ملي مورد حفاظت قرار گرفته بود حالا شوره زاري بيش نيست. 

    درياچه اي كه از سال 1354 به عنوان ذخيره گا بيوسفر در برنامه ي انسان و كره مسكوت سازمان يونسكو معرفي و در آن ثبت شده بود و در ليست تالاب هاي كنوانسيون قرار گرفته بود اكنون با وضعيت بحراني روبرو ست . 

     ساليان سال كه كشاورزان از شير وجود درياچه بهره مي جستند اكنون درياچه ي اورميه به خشم آمده و روي از مردم برگردانده . دلش گرفته اما اشك نمي ريزد فقط بغض كرده ،بغضش كي مي شكند معلوم نيست.  

. معلوم نيست از چه به خشم آمده و مشخص نيست آيا بر خشم خود غلبه خواهد كرد و يا اينكه قصد د ارد توفان نمك به پا كند و دل هر دردمندري را به درد آورد. 

 حاميان محيط زيست آذربايجان

برگي از تاريخ تورك هزاره

پروفيسور عنايت الله شهراني

عنايت الله شهراني

در فرهنگ آنندراج هزاره را قومي از افاغنه آورده اند و گفته اند از عشاير شيعه مذهب . منظور مولف افاغنه اينست كه در افغانستان زيست دارند ونه اينكه خودشان پشتون باشند و در قسمت شيعه بودن مردم هزاره بارها گفته ايم كه مركز و اطراف هزاره جات شيعه اند ولي يك اكثريت بسيار بزرگ شان در سرتاسر افغانستان اهل سنت والجماعه ميباشند .
معني كلمه “هزاره” در فرهنگ دهخدا “ حصهً پائين ديوار “ آمده است . همچنان در تشابه تلفظي كلمه هزاره لغت “هزاله” را آورده اند كه “ هزلي” به معني شوخي و ظريف طبعي ميباشد و شايد هم حرف لام به حرف زآ در اثر كثرت استعمال تبديل شده باشد .تا هنوز در بين اوزبيگ هاي اعم افغانستان و اوزبيكستان آدم هاي شوخ و ظريف طبع را “هزل گوي” ميگويند .

در فرهنگ دهخدا كلمه ديگري را به وزن “هزاره” به شكل “هزاوه” ميآبيم كه ميگويد : « قصبهً دهستان فراهان سادات از بخش فرمهين شهرستان اراك داراي 2736 تن سكنه و آب آن از قنات ، محصول عمده اش انگور ، غله و ميوه است . اين قصبه از قرار قديمي اين ناحيه و داراي چشمه سار هاي متعدد و آبهاي گوارا و تاكستان هاي فراوان است …….جلوس اباقاخان بن هلاكو به تخت سلطنت بعداز پدرش بسال 663 درين قصبه بوده است » از شرح بالا منظور ما تنها از هموزن بودن كلمات است كه شايد به شكلي از اشكال در افغانستان و پاكستان به مردم هزاره نسبت يافته باشد .

تعداد نسل تورك هاي هزاره در پاكستان بمراتب زيادتر از تورك هاي هزاره در افغانستان ميباشد كه بحث آنها ضرورت به تحقيق عليده دارد .

از سال آينده صورت مي گيرد
اجراي طرح بارور كردن زميني ابرها براي نجات درياچه اروميه

                                     رامين جهانگيرزاده 

اورمو گؤلونه تؤكولن  21 ايرماق و 39 جيغير سو يوللارينين قاباغي كسيليب، 5700 كيلومترليك گئنيشليي اولان بو گؤلون سويو 3000 كيلومتري شورانليغا چئوريلركن، 60 فاييز آدالاري قوراقليغا ياپيشيبدير.  

دئييلنره گؤره اوچ ايلدن سونرا دونيانين ايكينجي شور سويونا ماليك اولان اورمو گؤلو، شورانليغا چئوريله­جك.  

دئييرلر هر كس آغ گئيينسه آغ گونه چيخاجاق. آنجاق بيزيم بو گؤزل گلينيميز، آغ گئيينندن سونرا قارا گونه دوشوبدور. او قدر ايچدييي سولارين يولونو باغلاييبلار كي، داها او  هر درده درمان اولان زيغلارينين اييلنميش قوخوسونو دا دويماق اولمور. ايندي آذربايجان آشيقلاري بو گؤلون قيراغيندا باياتي اوخوماغا ورديش ائديبلر و بو ايناملا ياشاييرلار كي بير كور اوغلو تاپيليب، بو گؤزل گلينه اورك وئرركن، بير ماهني­ايله اونا يئني جان باغيشلاياجاق. كور اوغلو گلمه­سه، بو آغ گئييملي گلينين شور باختينا كلمه دئييب آغلامالي­ييق…!»

بيلميرم هاردان باشلاييم!!! باشيم داشير بوشلوقلاردان، بوشون بوشلوغونون ندنيني آختاريرام. آرخامدا قالميش دولو گؤلون، قاباغيمدا بوشلوغونو گؤرورم. رسميني آراييرام، آراسيندان سيلينميش 60 فاييزا ياخين آدالاريني، دؤرد يؤنوندن يئنيلميش سولارين دالغاجيقلاريني، دالغاجيقلارينداكي سسلريني، سسلرينده­كي هوسلريني ايزله­ييرم. ايزلريني تاپا بيلميرم.  

بوراسي اورمو گؤلو! بو گؤلده نه باش وئريب آنلاميرام. آنلامازلارين يوردوندا، آنلاماق بير آز چيتين اولور. قارا گونه قالميش آغ گئييملي گلينين گولوشو هر آن قورويور. قوروسو قورويا قاريشير. قارشيسيندا يئددي باشلي اژدهالارين باشيني گؤروب، باشيني سالير آشاغي، ائنير آشاغي. گؤيه چاتماق بير آز چتين اولور. ايچي، ايچينه دولوب، بورلور. «آرتميالار»ين سويقيريمينا دؤزه بيلمير. دوزلاقلارين ايچينه باتير. آغ ياشماغيني اوزونه چيكيب، چؤكور اؤزونده. دوزولور دوزلاقلار دوزنليينده.  

دولوب بوشاليرام ايچينده­كي شورانليقلاردا. شرريني باشلاريندان ائدنلر، سني بوشاماق ايسته­ييرلر حياتدان. سني صحرايا چئوريب، سنده دوه بئجرتمك ايسته­ييرلر دوه­بئيين­لر. دور! سؤزو سؤزدن آل، آلنيني آچ، دوه­بئيين­لر صحرايا چئوريلدييني گؤروب سئوينه­جكلر. يامسيلاياجاقلار سني دوه­لر. كاروانلارين زيقيرولو سسلريندن اويناياجاق كار قولئيباني­لار.  

دور بو قدر چؤكمه اؤزونه اورمو گؤلو! گولوشونو قوروتماق ايسته­ينلري اؤزونده بوغ، اؤزونو يئني­دن دوغ! دوغولماق هر آن حياتا قاييتماقدير. قاييت اؤزونه! ايزله اؤزونو! آديني دامغالا دالغالارينا. داغلارين آرخاسيندان اوچا ـ اوچا يئنه ده گلسينلر «فلامينقو»لار. قونسونلار اوره­يينه، سسلريني سالسينلار سسينه. سسين سسلرينه قاريشسين.   

دور آذربايجانين گؤزل گليني اورمو گؤلو! دور «بحر­الميت» اوردوندا و «سالت­ليك» آمريكادا يئنه ده سنه قيسقانسينلار.  

  پيـتراق