نبات‌دان خان چوبانا

۱۷ اسفند ۱۳۸۹

نباتي متصوف بير شاعيردير و فارسجا توركجه‌ ديوان يازميشدير. ديواني ايلك دفعه تبريزده ، سونرا دا تهران و باكيدا چاپ اوْلموشدور. نباتي هم كيلاسيك ادبي سبكده هم ده خلق شعري طرزينده شعرلر يازميش و محلي آهنگلرله اوخونان»كرمي«، گرايلي و قوشمالاري عاشقلارين ازبري اوْلموشدور. نباتي حاققيندا ايلك تحقيقي، معلوماتي آذربايجانين مشهور ادبيات شو?ْناسي مرحوم » فريدون كؤچرلي« وئرميشدير. كؤچرلي اوْنون باره‌سينده بئله دئيير : » سيد ابوالقاسم نباتي آذربايجان توركلري‌نين خواجه حافظي ، شمس تبريزي‌سي و حتي بعضي اشعار و كلاميندا جلال الدين رومي‌سي‌دير«. او درويش مسلك بير اينسان اوْلوب ، دونيانين شوْكت و مالينا اعتنا ائتمزدي . نباتي‌نين دوغوم تاريخي قطعي بيلينمه‌يير ، 1800 م = (1179 هـ . ش) ده آنادان اوْلدوغو تخمين ائديلير. نباتي باره‌سينده ايكينجي يازيلي منبع مرحوم » محمد علي تربيت«ين يازديغي » دانشمندان آذربايجان«كيتابي دير. تربيت‌ين يازديغينا گؤره‌ نباتي » سيد مؤحترم اوشتيبيني« نين اوْغلو دور. بير مودت اوشتيبين ده ياشاميش سوْنرا اهره كؤچوب ، شيخ شهاب‌الدين اهري‌نين مقبره‌سينده رياضت و سعي ايله مشغول اولموشدور. عؤمرونون سونلاريندا اوشتيبينه قاييتميش و (1862 ـ 1860 م . ) ده وفات ائتميشدير. مزاري اوْرادادير. تبريزده »ديوان نباتي« آديله آقاي » سيروس قمري« طرفيندن چاپ اوْلونان شعرلر مجموعه‌سي‌نين موقدّمه‌سينده 1191 هـ ق ده آنادان اوْلوب ، 1262 ده وفات ائله ديگي يازيلميشدير. شاعيرين » نباتي« و » خان چوباني«تخلّوصلريني سئچمه‌سي » نبات« آديندا بير قيزا محبتي و بير مودّت چوبانليق ائتمه‌سيله علاقه‌داردير . » گؤزلر گؤزلريم« رديفلي شعرينده آنا ديلي‌نين توركجه اولدوغو و چوبانليقلا علاقه‌سي آيدينلاشير. شهر بند ديلده بير سولطاني گؤزلر گؤزلريم بير شه زرين كمر ، خاقاني گؤزلر گؤزلريم بچه‌ي توركم ، ديليم توركو ، كلاميم هجومجو خان چوباني جان آلان ، جان جاني گؤزلر گؤزلريم قو?ْيونو يوز ائيله‌ديم بو چؤلده قيشلاق ائتمه‌نم زينت و مولكِ موغان اولتاني گؤزلر گؤزلريم فارسجا شعرينده‌ده بئله دئيير: از خامه‌ي خان چوباني من عاجز شده كلك ماني من خواهي كه شوي تو نيز موسي يك چند بكن چوباني من *** مجنون دئييرلر آديما آما نباتي‌ام داييم ايشيمدي كام آليرام من نباتدن عالم بيلير كي ، من يي‌يرم موتصيل نبات اَل چكميشم او سن دئين آب و نباتدن نباتي باشقا شعرلرينده سوْگيليسي‌نين آدي » گزگز« اولدوغونو بيان ائدير: نسبتي يوخ پري‌يه » گزگزين« آللاه بيلير مولكون حدي نه‌دي ، حوري‌ او ، حورا، حورا بيري صهبادان اولوب مست ، بيري مينادن مني ديوانه‌ قيليپ بوگؤزو ، شهلا ، شهلا قورخورام اينجييه مجنون ، كوسه‌مندن ، يوْخسا دييه‌رم گزگزه‌ همتا اولا ليلي ‌نه چيدير *** گئتدي شيرين و زليخا ،اله گلمز ليلي ايندي بو عصرده كيم، آفت دوران گزگز تاپماسان داخي نباتي كيمي افسانه دييه‌ن الينه شمع گؤتور ، گون كيمي‌يان ، يان ، گزگز عرب ، فارس و تورك ديللري‌نين اينجه‌ليكلرينه دك‌ بيلن شاعير كيلاسيك اثرلري اوْخويوب منيمسه‌ميش و تعليمي اوْستادلاريندان آلاراق موضوعلاري ايسه اؤز موحيط و زامانيندان آلميشدير . اوْنون غزل ديلي‌ ساده ، تشبيه و ايستعاره‌لري يئني‌دير. نباتي ده حافظ‌ين بؤيوك تاثيري اوْلموشدور. اوْنون فارسجا شعرلرينده حافظ غزللري‌نين تخميسي خوْصوصي يئر توتار. توركجه شعرلرينده‌ده حافظ يوْلو ، تفكّور طرزي و دونيا باخيشي اؤز تاثيريني گؤسترمكده‌دير. دورد نوش حافظم رندانه معنا سؤيله‌رم اوشتيبينده باده خلاري گؤزلر گؤزلريم نباتي‌ده ، نسيمي‌نين ده گوجلو تاثيري اوْلموشدور ، شعرلرينده ايفاده ائتديگي‌بير چوْخ فيكير ،‌موضوع و حتي كلمه و ايفاده‌لر نسيمي اثرلرينده اوْلدوغو كيمي‌دير . نسيمي‌نين » منده سيغار ايكي جهان،‌من بو جهانه سيغمارام« فيكير و ايفاده‌سي نباتي‌ده : شد جلوه گر جمال تو چون در مثال من در حيرتم چگونه مرا اين جهان گرفت كيمي بيان ائديلميشدير. نباتي‌دا عليشير نوائي‌نين ده تاثيري اؤلموش . فقط فضولي‌نين تاثيري داها گوجلو دور. بعضي شعرلرينده سانكي فضولي ايله دانيشير. فضولي: اي اسير دام غم بير گوشه ميخانه توت توتما زوهادين موخاليف پنديني، پيمانه توت نباتي: توتدوم گئنه خوش هنگ ايله ميخانه‌ني،ميخانه‌ني ساقي آماندير دورما ، وئر پيمانه‌ني، پيمانه‌ني فضولي‌نين مشهور: دوست بي پروا فلك بي‌رحم دوران بي‌سكون درد چوخ ، همدرد يوخ ، دوشمن قوي، طالع زبون بيتي نباتي‌نين فارسجا يازديغي بير شعرينده تضمين ائديلميشدير: شاعري را كه در اين عصر نيرزد به جوي در حقيقت بجز از بيهوده گوئي كاري *** يار بي‌رحم و فلك در سركين ، من بي‌كس چاره آنستكه سر داد در اين ره ‌باري نباتي‌ده ، صائب‌ين ده تاثيري اوْلموش ،‌نباتي اوْنو محرم خلوت و مونسي حساب‌ ائدير: محرم خلوت اوْنسوم هاني، صائب صائب لحنه باخ ، نغمه‌يه باخ ، بولبول شيدا نه چيدير سهل سانديم عشقي اول بس دئديم بازيچه دير ايندي گل گؤر موجيه طوفاني گؤزلر گؤزلريم. *** گرفتم سهل سوز عشق را اول ندانستم كه صد درياي آتش از شراري مي‌شود پيدا _(صائب) يوُخاريدا آديني چكديگيميز كيلاسيك شاعيرلردن باشقا ، شاه نعمت الله ولي، ابن سينا ، خيام ، مولوي ، جامي و باشقالارينين‌دا نباتي‌ده تاثيرلري اوْلموشدور. هله مولوي‌نين تاثيري فارسجا شعرلرينده داها چوخدور. ديوانه شو، ديوانه شو ، از جمله كس بيگانه شو عاشق مشو گفتم ترا چونكه شدي مردانه شو بر باده‌ ده سجاده را ، آتش بزن اين خرقه را بر شمع روي مهوشي پروانه شو پروانه شو با زاهدان الفت مكن با عابدان صحبت مكن در حلقه دردي كشان پيمانه شو پيمانه شو با خرقه پوشان كم نشين از صوفيان دوري گزين چون عاشقان شنگ و مست مستانه شو مستانه شو اين پند من در گوش كن جام تجرد نوش كن درگوشه ميخانه‌اي رهبانه شو رهبانه شو در خانه منشين چون زنان بيرون خرام از خانمان مانند مجنون در زبان افسانه شو افسانه شو بايد نمودن ترك سر از دين و دل گشتن بدر گر طالب ياري زخود بيگانه شو بيگانه شو به هر گلي مايل مشو يكدم زخود غافل مشو در مسند فقر و فنا سنگانه شو سنگانه شو نباتي‌نين بو غزليني مولوي‌نين آشاغيداكي غزللريله موقايسه ائدرسك مولوي‌نين اوْندا نه درجه تاثير بوراخديغي آچيقلانار: حيلت رها كن عاشقا ديوانه شو ديوانه شو و اندر دل آتش درا پروانه شو پروانه شو *** گر عاشقي در عشق او ديوانه شو ديوانه شو وز هوش داري زودتر مستانه شو مستانه شو گر عاشقي رو غم مخور در آتش عشقش گذر پس پيش شمع روي او پروانه شو پروانه شو گر مرد عشقي مردسان از خانه بيرون نه قدم ور مرد عشقش نيستي باخانه شو باخانه شو » نباتي« حضرت علي‌يه حئيرانليقلا باغليدير و اوْنون مدحينده قصيده و غزللر سؤيله‌ميشدير . ميثال اوْچون آشاغيداكي ترجيع‌بندي نقل ائديريك: ساقي يا دوُر باده وئر ، آچيلدي گول گلدي باهار ابر رحمت ائيله‌دي صحرا و باغي لاله‌زار ناله چك بولبول كيمي دوُر قصه گل ديوانه‌وار مست مستانه بو ايسمي سؤيله هر دم آشكار شاه مردان شير يزدان حيدر دولدول سوار لافتي الاعلي لاسيف الاذوالفقار باليغين قارنيندا يونس اولدو و چوخ زار و حزين طاقتي طاق اولدو گئتدي صبري اولدو چوخ غمين حاضير اولدو اول زامان يانيندا جبريل امين سؤيله‌دي غمدن خلاص اول ائيله بو ذيكري همين شاه مردان شير يزدان حيدر دولدول سوار لافتي الاعلي لاسيف الا ذوالفقار ماه كنعاني چو ائتدي رنج زندان بيقرار اولدو زنجير جفادان جيسم پاكي پار ـ پار حددن اؤتدو چو مؤحنت تاپمادي بير غمگسار يوز دوتوب درگاه حقه سؤيله‌دي بي اختيار شاه مردان شير يزدان حيدر دولدول سوار لافتي الا علي لاسيف الا ذوالفقار اي نباتي مدح شاهي دايم ائيله آشكار تاكي اولسونلار خوارجلر حسددن كور و كار حاصل اولدو تا موُرادين غافل اوْلما زينهار سؤيله بو ايسم عظيم دمبدم بي‌اختيار شاه مردان شير يزدان حيدر دولدول سوار لافتي الاعلي لا سيف الا ذوالفقار نباتي‌نين بير فارسجا ،‌بير ده توركجه‌ بحر طويلي واردير. اؤرنك اوْلاراق هر ايكي سيندن بير پارچا نقل ائديريك: »منبع چشمه هر كلمه كه جاري شود از نطق و بيان كام و زبان اسم خداوند عظيم است كه از لطف و كرم داده بهر نوع بشر عقل و هنر قوت و ادراك ، دو ابرو و دو گوش و دو بصر عارض مانند قمر سرو قدي موي كمر كاسه سرمد نظر هوش و بر و دوش و بنا گوش و لب و نوش و . . . « ايندي توركجه بحر طويلدن بير پارچا: » سني من اي مه انور نئجه تعريف قيلوم يوخدي شبيهون بو لطافت بو شرافت بو جهان اوزره پري حورلر اولماز نه دئيم قالميشام عاجز بو وجاهت بو ملاحتده زليخا نه‌دي ليلي نه‌دي عذرا نه‌دي سلما نه‌دي بالله كي اوزون تك اولا بيلمز گول حمرا هابئله يوخدي قدون تك چمن دهر ده بير سرو دلارا و نه شمشاد و نه عرعر نه صنوبر هاني زولفون كيمي سونبول . . . « ايندي تجنيس‌لريندن ده بير نمونه نقل ائديريك: صبا ، بو عرضيمي اله سالمايا يئتير بو عرضيمي منيم سلمايا نه چون گره‌ك مني يادا سالمايا اونون نباتي تك آياغي گره‌ك نباتي زامانيندا ايران‌ـ روس محاريبه‌لري فقر و جهالتده قالميش خلقي داها فجيع و دؤزومسوز بير حالا گتيرميشدير . نباتي بوتون بو هرج و مرج‌ليك و فقر و فلاكتلره ، شاهيد اولموشدو ، بو جريانلار اونون حساس روحونو سيزلاديب ، شعرلرينده اؤز تاثيريين گؤسترميشدير. آشاغيداكي رباعي بونون بير مثالي‌دير: در درگه خلق بندگي ما را كشت از بهر دونان دوندگي ما را كشت گه منت روزگار گه منت خلق اي مرگ بيا كه زندگي ما را كشت بو چؤل اولموشدا منيم باشيما چوخ ايش گلدي چاتماميش يايه خبر گتديله كي ، قيش گلدي! نباتي بو جاني ياخان حاديثه‌لردن اوميديني كسمه‌يير و بير ايناملا بو دردلره چاره ائده‌جك بير قهرمانين يوْلونو گؤزله‌يير: عزت ائيلر عؤمرو هر بي‌درده دردي سؤيله‌مك غم يوكون آچماغا بير غمخواري گؤزلر گؤزلريم بي كس و بيمار دوشمن‌لر كسيب اطرافيني بي‌شه خونخوار ، بير سياقي (شمشير ووران) گؤزلر گؤزلريم ايدل غمديده ، بر كش آه و افغاني تو نيز سر به بالين نه شبي در فكر جاناني تو نيز چون نگين سلطنت در دست ديو افتاده است پس بدست آور در اين كشور سليماني تو نيز بونونلا بئله بعضا شاعير اوميدسيزليگه دوشور، گؤزله‌ديگي‌نين حسرتيله فريادا گليب فلكلري‌ده اتهام ائدير: نه مود?ّت دير من بيچاره يارب يارسيز قالديم پوزولدو رونقيم داغيلدي ائو پرگارسيز قالديم كيمه اظهار ائديم درديم هاني بير محرم اسرار غميم چوخ غمگساريم يوخ عجب غمخوارسيز قالديم غم هجرانه يانديردين مني اي چرخ دون بسدير رحيم اسمينه آللاهين دئييم ، اقرار سيز قالديم نباتي‌نين اثرلرينده ظولم و ظاليم‌لر عليهينه چوخلو كسكين فيكير و ايفاده واردير . بو صوفي مسلك شاعير اوزون مودّت تشيع و وحدت وجوده اينانيب بو ايناملا قصيده‌لر يازديغي حالدا بعضا حيرته دوشموش و بو زمينه‌ده غزللر سؤيله ميشدير(هله لنگ‌لنگ لنگم) شعري اونون بو سون حاليني گؤزل بيان ائتمكده‌دير: نه مكدرم نه شادم نه نهان نه آشكارم نه زخاكم و نه بادم هله لنگ‌ لنگ لنگم نه چو غنچه در شكفتم نه نعم نه لاشنفتم نه غمش بدل نهفتم هله لنگ لنگ لنگم نه رفيق بوستانم نه قرين گلستانم سگ كوي دلستانم هله لنگ لنگ لنگم نه ستاره‌ام نه ماهم نه گدا نه پادشاهم نه ميان اين دو راهم هله لنگ لنگ لنگم نه زمين و آسمانم نه از اين و نه از آنم نه ديار لامكانم هله لنگ لنگ لنگم نه پري نه جن و انسان نه ملك نه حور غلمان نه فلانم و نه بهمان هله لنگ لنگ لنگم نه زكان و معدنم من نه زگنج مخزنم من نه منم نه منم منم هله لنگ لنگ لنگم نه جوانم و نه پيرم نه كمانم و نه تيرم نه صخيرم و نه كبيرم هله لنگ لنگ لنگم نه زلعل بي بهايم نه ز در?ّ بي صفايم نه نوا نه بي‌نوايم هله لنگ لنگ لنگم نه حلولي‌‌ام نه دهري نه كناري‌ام نه بحري نه رياضي‌ام نه جبري هله لنگ لنگ لنگم نه منجمم نه كاهن و نه ساحر و مداحن نه به زارعان كواهن هله لنگ لنگ لنگم نه نباتي‌ام نه بنگي نه مصالحم نه چنگي نه مجوس و نه فرنگي هله لنگ لنگ لنگم نباتي آختارديغي حقيقتي طريقت‌لرده‌ده تاپابيلمه‌ديگي اوچون طريقتلر آراسينداكي مباحثه‌لردن بئزيكير و بئله دئيير: جانا اوْد ووردوم اؤزوم پروانه‌لردن كوسموشم تا كي مجنون اولموشان ديوانه‌لردن كوسموشم بير غلط سؤزدوركي دئييرلر گنج اولور ويرانه‌ده گنج يوخ ويرانه ويرانه‌لردن كوسموشم حاصليم اولدي تحزبدن ندامت توشه‌سي ايندي اول باش آغريدان افسانه‌لردن كوسموشم من ائشيتديم اول گولون ميخانه‌لر دير منزلي اصلي گؤردوم يوخ گلوب ميخانه لردن كوسموشم خانمانيمدن مني سالدي نباتي‌ دربدر عقله باخ مجنون كيمي بيگانه‌لردن كوسموشم نباتي‌نين خلق شعري و نغمه‌لرينه اويغون يازديغي شعرلري ليريك حسله‌ بيرليكده يوكسك ايجتيماعي فيكيرلرده ائحتوا ائتمكده‌دير. بو يولدا واقف‌دن ايستيفاده ائديب اونون يولون دا داوام ائتمشيدير . خلق ديلينده يازديغي شعرلرينده نباتي‌نين موسيقي‌ شوناس اولدوغو‌دا آچيقلانير . چونكي شعرلرينده بير چوخ آهنگلرين آديني (نوا زمينخوارا ، شور ، شهناز، حسيني ، نيشابوري و سايره) ذكر ائدير. معاصير دؤورده‌ده حرفه‌اي بسته كارلارين بسته‌له‌ديگي نغمه‌لره شاعيرلرين سونرادان سؤز يازماسي حاللاري معلومدور . بو حال شوبهه سيز كئچميشده‌ده اولموش و بعضي نومونه‌لري گليب بيزه چاتميشدير . نباتي‌ده خلق نغمه‌لرينه سؤز يازميشدير. اونون»گلمه گئت« ياخشي ياخشي سن »گئت دولانگينن، خام سن هنوز« و »بؤيله بيوفا اولما ، اي پري«ميصراع لاري ايله باشلانان شعرلري و بير نئچه باشقا اثري »زمين خوارا تصنيفي« آهنگينه چوخ اويغوندور. نباتي‌نين خلق شعري روحوندا يازديغي اثرلر اوزون موّدت عاشيقلرين ديلي‌نين ازبري اولموش حتا گئچن عصرده يارانان بعضي آذربايجان داستانلارينا گئچميشدير . قوزئي آذربايجان و موغانين موهوم قسمتي‌نين ايراندان آيريلماسيله علاقه‌لي اولان و بو اونودولماز غملي حاديثه‌ني ترنم ائدن آشاغيداكي ائل ماهنيسي نباتي‌نين اؤز خلقي ايله اولان سيخ باغليليغييني گؤسترير: گئدين دئيين خان چوبانا گلمه‌ سين بو ايل موغانا موغان باتيب ناحق قانا! سوْن اولاراق نباتي‌دن ايكي غزل نقل ائديريك: سحر ميخانه اطرافين گزيرديم مست و بي‌پروا كي گؤردوم اوندا ناگه بير عجايب صورت زيبا مسلسل زولف چيينينده مرصّع طوق بوينوندا فرنگي اطلس اگنينده باشيندا معجز حمرا ملك منظرپري پيكر سخن گستر وفا پرور بت مه‌ور گول خوشبو سؤزو شكر گؤزو شهلا سمن رخسار مشكين موشلالين قامت دلجو سراسر فتنه و جادو سراپا شورش و غوغا گورن ساعتده دوقومدان ييخيلديم مست و لايعقل داغيلدي عقل دوردوم يئريمدن و اله و شيدا مني گؤرجك بو حالتده او سرو باغ دلبندي گليب يانيمدا اگله‌شدي الينده ثاني‌ي ليلا اگر گؤرمك ديلر سن صورت مجنون شيداني اوزاق گز تماشا قيل بودور اول عاشق رسوا شكسته خاطر و محزون سؤز و آشفته ، ديگر گون توتوب نقش ره مجنون گزر وحشي كيمي صحرا نباتي حمد قيل آللاهه مين شكر و ثنا ائيله كي ، مجنونون مقاماتين سنه روزي ائديب مولا نسبت سنه‌ اي شوخ، زليخا اولا بيلمز بو عشوه ده بو غمزده ده ليلا اولا بيلمز آهوي ختن سندن آليب طرز نگاهي گلبرك لبين تك گول حمرا اولا بيلمز ائتمن (ائتمه‌رم) گؤزونو نرگس شهلايه‌ برابر زولف سيهين تك شب يلدا اولا بيلمز جان نقدينه بي‌ بوسه ، كرم قيل سني تاري دخي دئمه »ال چك« بو سودا اولا بيلمز مندن سنه عجز ائيله‌مك اولسون گئجه گوندوز سندن منه عجز هي نازكي حاشا اولا بيلمز بسكي مني گورجك منه وحشي كيمي باخدين ايندي داخي مجنون منه همتا اولا بيلمز چوخ دوشن عاشق بيچاره‌ني گؤردوم هئچ بيري نباتي كيمي شيدا اولا بيلمز دوكتور جواد هئيت


بؤلوم : تراختور یازار : elman 1 باخیش


 

بلاگا گؤره


    سلام
    عزيز گؤروشجو لر بلوقوما خوش گليبسينيز
    بو بلوقدا گؤزل آذربايجانيميزا گؤره يازيلار - شكيللر و.. اولاجاقدير
    هدفيميز ديليميزي قوروماق و آذربايجانا وفالي بير اؤولاد اولماقدير
    يوروملارينيزي گؤزله ييرم

سایغاج